آموزش جامع حسابداری موجودی مواد و کالا

روش قیمت میانگین بر این مفهوم مبتنی است که بهای تمام شده موجودیها در پایان دوره و بهای تمام شده کالاهای فروش رفته طی دوره باید تا حد زیادی معرف مخارج واقع شده طی دوره باشد. مفهوم قیمت میانگین به دو طریق بکار می رود و به سیستم مورد استفاده برای ثبت موجودیهای کالا ، یعنی ادواری و دائمی، بستگی دارد. در سیستم ادواری ، قیمت میانگین موزون یک واحد کالا برای دوره ودرسیستم ثبت دائمی ، قیمت میانگین متحرک یک واحد کالا بکار گرفته می شود .

نتایج حاصل از بکارگیری روشهای قیمت میانگین هنگامی که گردش اقلام موجودی بسیار زیاد است تقریبا مشابه روش اولین صادره از اولین وارده است. استفاده از روشهای قیمت میانگین موجب می شود که همواره عاملی از قدیمی ترین مخارج اگر چه اثر آن کم و ناچیز شده باشد ، از دوره ای به دوره بعد انتقال یابد. این روش قیمت گذاری موجودیها تائیدی است بر این ادعا که دستیابی به یک فرض جریان مشخص در مورد هزینه ها غیر ممکن است و بنابر این بهتر است اقلام صادره برمبنای قیمت میانگین ارزشیابی شود.

قیمت میانگین موزون

روش قیمت میانگین موزون برای ارزشیابی موجودیهای کالا بر این فرض استوار است که کلیه کالاها در هم آمیخته می شوند و هیچ گروه خاصی از آنها تماما در موجودیها باقی نمی ماند. بنابر این، موجودیهای کالا برمبنای میانگین قیمتهای پرداخت شده برای تحصیل آنها با توجه به مقادیر خریداری شده در ارتباط با هر یک از قیمتها ، ارزیابی می شود .

همان گونه که اشاره شد روش قیمت میانگین موزون در مواردی که از سیستم ثبت ادواری استفاده می شود ، بکار می رود زیرا در این سیستم قیمت میانگین را تنها در پایان دوره میتوان محاسبه کرد. بنابر این ، قیمت میانگین موزون یک واحد در پایان دوره ، از طریق منظور کردن قیمتهای خرید یک واحد ، تعداد خریداری شده طی دوره و موجودیهای ابتدای دوره محاسبه می گردد. به عبارت دیگر ، قیمت میانگین موزون یک واحد از تقسیم جمع بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش به تعداد کالاهای آماده برای فروش به دست می آید.

قیمت میانگین یک واحد که به این ترتیب تعیین می شود برای ( الف ) محاسبه بهای تمام شده کالاهای فروش رفته و (ب) محاسبه بهای تمام شده موجودیهای پایان دوره مورد استفاده قرار میگیرد.

مثال)

با استفاده از اطلاعات زیر که به شرکت ایران مربوط می شود ، بهای تمام شده کالاهای فروش رفته و موجودیهای پایان دوره ، برمبنای روش میانگین موزون ، به شرح زیر محاسبه می گردد:

محاسبه بهای تمام شده موجودیهای پایان دوره و بهای تمام شده کالاهای فروش رفته ( سیستم ثبت ادواری)

حل مثال فوق به شرح زیر:

ارزیابی روش قیمت میانگین موزون

روش قیمت میانگین موزون روشی معقول و منطقی است ، نمیتوان در آن دستکاری کرد و بکارگیری آن نیز آسان است. استفاده از این روش در سیستم ثبت ادواری موجودیهای کالا مناسب است زیرا :

• موجودی مقادیر عینی کالا تا پایان دوره مالی تعیین نمی شود
• قیمت میانگین موزون یک واحد را تنها در پایان دوره مالی می توان تعیین کرد.

بنابراین لازم است موجودیهای پایان دوره و بهای تمام شده کالاهای فروش رفته هم زمان ، در پایان دوره مالی محاسبه شود .

نتایجی که از اعمال این روش به دست می آید ، چه در ارزشیابی موجودیها و چه از لحاظ تاثیر براندازه گیری سود ، بین نتایج حاصل از بکارگیری روش" اولین صادره از اولین وارده " و روش" اولین صادره از آخرین وارده" قرار دارد.

این روش غالبا به دلیل سهولت بکارگیری و انجام محاسبات مورد استفاده قرار می گیرد و تاثیر نوسانات در قیمتهای خرید را به حداقل می رساند. ارزش موجودیهای کالا که با استفاده از روش میانگین موزون محاسبه می شود با ارزش جاری آنها مطابقت ندارد و به دلیل ماهیت روش میانگین موزون ، هنگامی که قیمتها روبه افزایش است کمتر از ارزشهای جایگزینی و هنگامی که قیمتها رو به کاهش است بیشتر از ارزشهای جایگزینی خواهد بود.

قیمت میانگین متحرک (سیار)

هنگامی که سیستم ثبت دائمی موجودیهای کالا بکار گرفته میشود ، روش میانگین موزون را نمی توان مورد استفاده قرار داد. زیرا قیمت میانگین موزون یک واحد را تا پایان دوره نمی توان محاسبه کرد. به منظور رفع این مشکل از روش میانگین متحرک (سیار) یک واحد استفاده می شود .

در این روش پس از هر بار خرید ، بهای تمام شده میانگین جدیدی محاسبه می گردد. بنابراین ، هنگامی که کالاهائی به فروش میرسد یا مصرف می شود در همان زمان به قیمت میانگین متحرک ارزشیابی میگردد.

از آنجائی که قیمت میانگین متحرک ( سیار) یک واحد مستقیما پس از هر بار خرید محاسبه و در کارت حسابداری انبار ( مدارک ثبت دائمی ) ثبت می شود ، بنابر این کالاهای صادره طی دوره را میتوان به سهولت ارزشیابی و قیمت گذاری کرد. حال با استفاده از اطلاعات مربوط به کالای الف در شرکت باختر نحوه محاسبه قیمت میانگین متحرک و بهای تمام شده موجودیهای پایان دوره در زیر تشریح می شود: مثال : اطلاعات مربوط به کالای ( الف ) برای فروردین ماه در شرکت باختر به شرح زیر است :

انبارگردانی انجام شده در تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۳۱،موجودی کالای الف را ۷۰۰ واحد نشان می دهد. نحوه محاسبه قیمت میانگین متحرک و بهای تمام شده کالاهای فروش رفته و موجودی پایان دوره به شرح زیر خواهد بود:  

شرکت باختر

نحوه محاسبه بهای تمام شده موجودی پایان دوره کالای الف برمبنای قیمت میانگین متحرک 

سیستم ثبت دائمی

همان گونه که ملاحظه می شود پس از هر بار خرید ، برای هر واحد ، قیمت میانگین جدید محاسبه می شود . این قیمت تا زمانی که محموله جدیدی خریداری نشده و بهای تمام شده میانگین جدیدی محاسبه نگردیده است ، برای محاسبه بهای تمام شده کالاهای صادره / فروش رفته مورد استفاده قرار میگیرد . موجودیهای پایان دوره به آخرین قیمت میانگین متحرک یک واحد قیمت گذاری می شود . بهای تمام شده کالاهای فروش رفته مجموع اقلام صادره خواهد بود .

ارزیابی روش قیمت میانگین متحرک - بکارگیری این روش در مواردی که از سیستم ثبت دائمی موجودیها استفاده می شود مناسب است زیرا این روش قیمت میانگین جاری را بر مبنائی یکنواخت محاسبه و ارائه می دهد.

نتیجه گیری کلی روشهای قیمت میانگین

روشهای قیمت میانگین، آخرین بهای تمام شده کالاهای خریداری شده را با درآمدهای حاصل از فروش مطابقت نمی دهد بلکه در این روشها قیمتهای میانگین دوره با درآمدها مقابله می شود و موجودیهای پایان دوره به قیمت میانگین ارزشیابی می گردد. بنابر این ، روشهای قیمت میانگین معمولا موجودیهای پایان دوره و بهای تمام شده کالاهای مصرف شده یا فروش رفته را به مبالغی که حد وسط نتایج حاصل از بکارگیری روشهای اولین صادره از اولین وارده و اولین صادره از آخرین وارده است ، ارائه می دهد.

مبنای اندازه گیری مبالغ مربوطه جهت انعکاس در ترازنامه ( موجودیهای پایان دوره ) و صورت حساب سود و زیان ( بهای تمام شده کالاهای فروش رفته ) یکسان است. بیشتر حسابداران تمایل دارند از قیمتهای میانگین ( در مقابل اولین صادره از اولین وارده یا اولین صادره از آخرین وارده ) استفاده کنند تا از محاسبه ارزشهای غیر معقول در مورد موجودیهای کالا و بهای تمام شده کالاهای مصرف شده یا فروش رفته اجتناب گردد.