موجودی های مواد و کالا از نقطه نظر طبقه‌بندی‌های حسابداری ، دارایی هایی هستند که در یک مقطع زمانی خاص به شکل کالاهایی که در مالکیت واحد تجاری است و به منظور فروش در آینده یا استفاده در تولید نگهداری می گردد. در اکثر واحدهای تجاری موجودی مواد و کالا بخش قابل ملاحظه‌ای از دارایی های جاری یا حتی کل دارایی ها را تشکیل می دهد.به علاوه موجودی های مواد و کالا به این دلیل که به طور دائم مصرف و جایگزین می گردند و به عنوان یک دارایی فعال و پویا و با گردش بسیار محسوب می شود. اگرچه ممکن است بسیاری از اقلام موجودیهای کالا کوچک باشد اما غالباً دارای ارزش های قابل توجه می باشد بنابراین حفاظت از موجودی های کالا همانند محافظت از وجوه نقد، واجد اهمیت بسیار می باشد.
موجودی کالا مجموعه‌ای از اقلام مشهود است که اولاً برای فروش ، در روال عادی عملیات ، طی دوره نگهداری می شود ثانیاً به منظور ساخت و فروش محصول در فرایند تولید قرار دارد ثالثاً در تولید کالاها یا خدمات قابل فروش و ارائه به مصرف می رسد. واحد های تجاری که در زمینه بازرگانی فعالیت می کنند اقلام موجودیهای کالا را پیوسته خریداری و به فروش می رساند در حالی که ، واحدهای تولیدی اقلام موجودی مواد اولیه را به منظور وارد کردن آنها در فرآیند تولید و ایجاد تغییر شکل در آن ها جهت تبدیل به محصولات ساخته شده برای فروش ، خریداری می کند. فروش کالا یا محصولات ساخته شده از منبع اصلی درآمد اغلب واحدهای تجاری را تشکیل می دهد.
نحوه طبقه بندی موجودی های کالا در ترازنامه،با توجه به نوع فعالیت واحدهای تجاری متفاوت است. یک واحد بازرگانی (از قبیل واحدهای عمده فروشی و خرده فروشی) کالا را به منظور فروش تحصیل می کند در حالی که ، یک واحد تولیدی مواد اولیه و قطعات مورد نیاز را خریداری و به محصول تولید می کند و پس از تولید محصولات مورد نظر، اقدام به فروش آنها می نماید.
جریان هزینه های مرتبط با موجودی های کالا در واحدهای بازرگانی و تولیدی را به شرح زیر میتوان نشان داد :
الف : واحدهای بازرگانی ب : واحدهای تولیدی موجودی کالا را می توان به شرح زیر طبقه بندی و تشریح کرد :
در واحد های بازرگانی از قبیل واحدهای خرده‌فروشی یا عمده فروشی ، موجودی کالا شامل اقلامی است که برای فروش به همان شکل اولیه آن ها ،خریداری می شوند. بنابراین در اینگونه واحدها ، در شکل فیزیکی کالاها قبل از فروش تغییر داده نمی شود. یک واحد خرده فروشی همچنین ممکن است دارای موجودی ملزومات ( مواد غیر مستقیم ) از قبیل کاغذ بسته بندی ، کارتون و نوشت افزار نیز باشد.
موجودی کالا در واحدهای تولیدی از اقلام زیر تشکیل شده است :
موجودی اقلامی نظیر ملزومات اداری و مواد بسته بندی که معمولاً در آینده نزدیک مصرف و هنگام مصرف به عنوان هزینه های اداری و تشکیلاتی یا توزیع و فروش تلقی می گردد ، در سرفصل موجودی های متفرقه طبقه بندی میشود .
از آنجایی که واحدهای بازرگانی معمولاً کالاها را به شکلی که برای فروش به مشتریان آماده است خریداری می کنند، بهای تمام شده کالاهای موجود در پایان دوره به عنوان موجودی کالا گزارش می شود. بنابراین در صورتهای مالی واحدهای بازرگانی تنها یک حساب موجودی کالا تحت عنوان موجودی کالا مشاهده می شود. در حالی که در صورتهای مالی واحدهای تولیدی دست‌کم معمولاً حساب موجودی کالا تحت عنوان مواد اولیه کالاهای در جریان ساخت ت و کالاهای ساخته شده مشاهده می شود. بهای تمام شده موجودی مواد اولیه که هنوز در فرآیند تولید وارد نشده است به عنوان موجودی مواد اولیه ، بهای تمام شده محصولاتی که هنوز فرایند تولید را کاملاً طی نکرده است، تحت عنوان موجودی کالای در جریان ساخت و بهای تمام شده محصولاتی که فرایند تولید را کاملاً طی کرده اما تا پایان دوره مالی به فروش نرسیده است تحت عنوان موجودی کالای ساخته شده در صورتهای مالی نمایش داده می شود.موجودی مواد غیر مستقیم را نیز می توان در طبقه بندی مزبور تحت عنوان سایر موجودی ها ارائه نمود.
از آن جایی که انتظار می رود موجودیهای مواد و کالا طی مدتی کمتر از یک سال به فروش برود ، به مصرف برسد یا به وجه نقد تبدیل شود لذا اینگونه اقلام در طبقه بندی دارایی های جاری منظور می گردد. موجودی مواد و کالا در ترازنامه بعد از حساب های دریافتنی نشان داده می شود زیرا برای تبدیل به وجه نقد در یک مرحله بعد از حساب های دریافتنی قرار دارند.آن گروه از موجودی های کالا که انتظار نمی رود طی سال مالی آتی مصرف شود یا بفروشد شود را میتوان به‌عنوان دارایی‌های غیرجاری طبقه‌بندی کرد. نحوه ارائه موجودیهای کالا در صورتهای مالی به شرح زیر می باشد :
| شرکت مواد غذایی ایران | ||
| ترازنامه به تاریخ ۱۳۹۸/۱۲/۲۹ | ||
| ریال | ریال | |
| دارایی های جاری : | ||
| موجودی نقد | ۱۰٫۸۳۰٫۰۰۰ | |
| حسابهای دریافتنی : | ||
| بدهکاران تجاری | ۱۳۷٫۴۹۰٫۰۰۰ | |
| سایر حسابهای دریافتنی | ۲۰٫۳۷۰٫۰۰۰ | |
| جمع | ۱۵۵٫۸۶۰٫۰۰۰ | |
| کسر می شود : ذخیره مطالبات مشکوک الوصول | ۲٫۳۵۰٫۰۰۰ | |
| ۱۵۵٫۵۱۰٫۰۰۰ | ||
| موجودی های کالا : | ||
| گوشت و سایر فرآورده های گوشتی | ۱۵۸٫۱۶۰٫۰۰۰ | |
| مواد کمکی و متفرقه | ۴۱٫۴۱۰٫۰۰۰ | |
| ۱۹۹٫۵۷۰٫۰۰۰ | ||
علت اصلی بسیاری از مشکلات حسابداری موجودی مواد و کالا این است که مقدار کالاهای فروش رفته طی یک دوره مالی با مقدار کالاهای تولید شده یا خریداری شده طی همان دوره غالباً تفاوت دارد. در نتیجه ، در اکثر موارد مقدار موجودیهای کالا طی همان دوره افزایش یا کاهش می یابد. این افزایش یا کاهش در مقدار موجودی های کالا، تخصیص منطقی بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش یا مصرف را بین کالاهایی که به فروش نرسیده یا مصرف شده اند و کالاهایی که به فروش نرسیده اند ایجاب می کند.بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش یا مصرف عبارت است از مجموع بهای تمام شده موجودی کالا در ابتدای سال و بهای تمام شده کالای تحصیل شده یا خریداری شده طی سال. بهای تمام شده کالاهای فروش رفته یا مصرف شده عبارت است از تفاوت بین بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش یا مصرف طی سال و بهای تمام شده موجودی کالا در پایان سال.
اگر چه حسابداری موجودی مواد و کالا شامل محاسبه صحیح هر یک از اقلام فوق است اما معمولاً بر ارزشیابی موجودی های کالا در پایان سال تاکید بیشتر می شود. شناسایی و ارزشیابی موجودی های پایان سال فرآیند پیچیده ای است که مستلزم انجام موارد زیر می باشد :
کلیه موجودی هایی که در زمان انبارگردانی و موجودی برداری ( شمارش عینی ) ، صرف نظر از محل نگهداری اقلام ، در مالکیت واحد تجاری است باید شناسایی و در موجودی های مواد و کالا منظور شود از نظر واحد فروشنده کالاهایی که هنوز قرارداد فروش آنها تکمیل نشده و اقدامی جهت ارسال آنها نیز به عمل نیامده است باید در موجودیهای پایان سال منظور شود. از آنجایی که یک واحد تجاری ممکن است در پایان سال مالی کالاهایی را در اختیار داشته باشد که در مالکیت آن نباشد یا مالک کالاهایی باشد که در محل های دیگر نگاهداری می شود ، بنابراین لازم است در شناسایی صحیح کالاهایی که باید در موجودی های کالای پایان سال منظور شود دقت کافی به عمل آید. کالاهای خریداری شده ، در صورتی که مالکیت آنها به خریدار انتقال یافته باشد ، اگرچه هنوز توسط واحد خریدار دریافت نگردیده است باید جزء موجودی های کالای خریدار منظور شود.در مواردی که موضوع انتقال مالکیت هنگام شناسایی اقلام تشکیل دهنده موجودی های کالا مطرح می گردد باید شرایط قرارداد خرید را مورد توجه قرار داد. به هرحال ، شرایط و وضعیت های خاصی نیز وجود دارد که حسابدار نباید با توجه به اصول پذیرفته شده حسابداری نسبت به آنها قضاوت و تصمیم‌گیری کند نقطه علاوه بر کالاهایی که واحد تجاری در انبارهای خود نگهداری میکند و در مالکیت دارد ، اقلامی به شرح زیر نیز جزو موجودی های کالای واحد مربوطه تلقی می شود :
سفارشات دریافتی توسط واحد فروشنده که هنوز تکمیل و تحویل نشده اند مشکل حسابداری چندانی ایجاد نمی کند. در مواردی که مراحل فروش کالا توسط فروشنده انجام و تکمیل شده اما خریدار هنوز کالا را دریافت نکرده است ، مسائل حسابداری مطرح میشود.موضوعی که در این گونه موارد باید مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار گیرد این است که مالکیت کالای در راه به خریدار تعلق دارد یا به فروشنده.حق مالکیت از فروشنده به خریدار زمانی انتقال می‌یابد که مخاطرات و مزایای مالکیت و مسئولیت قانونی کالا از یک طرف معامله به طرف دیگر منتقل شود.
اصولاً خرید کالا زمانی باید در حسابها ثبت شود که مالکیت کالاهای مزبور به خریدار انتقال یافته باشد اما عملاً خرید زمانی در حسابها ثبت می شود که کالا توسط خریدار دریافت شود زیرا ، تعیین دقیق زمان انتقال مالکیت برای خریدار مشکل است. اگر این روش به طور مستمر و مداوم اعمال شود احتمال بروز اشتباه با اهمیت بسیار کم خواهد بود.
اگر چه مقررات حقوقی در مبادلات روزانه رعایت نمی شود اما کالاهای خریداری شده ای که مالکیت آنها انتقال یافته و در پایان سال مالی در راه می باشند باید به عنوان خرید دوره جاری ثبت شود. در قرارداد خرید معمولاً مسئولیت هر یک از طرفین قرارداد نسبت به کالای مورد معامله و دقیقا جایی که مسئولیت منتقل می شود مشخص می گردد. این موضوع معمولاً بر مبنای شرایط ای از قبیل فوب(F.O.B) ، سی اند اف ( C&F) ، سیف ( C.I.F) ، تحویل در کارخانه(ex-work) و...... در قرارداد خرید مشخص می شود. هر یک از شرایط مزبور به اختصار در ادامه توضیح داده می شود.
حسابداران معمولاً در پایان سال مالی کاربرگی را در مورد انقطاع خرید تهیه و مبادلات مقارن پایان سال مالی را به منظور حصول اطمینان از اینکه خریدها و موجودی های کالا به نحوه صحیح در سالهای مالی مربوطه ثبت گردیده‌اند ، تجزیه و تحلیل می کند.انجام مراحل انقطاع خرید مستلزم به کارگیری قاعده انتقال مالکیت با توجه به شرایط خرید است.
چنانچه ابهاماتی در مورد انتقال مالکیت مطرح شود حسابداران ناگزیر از اعمال قضاوت خواهند بود. در این گونه موارد لازم است که روال و عرف جاری ، مفاد قرارداد و تعهدات خریدار و فروشنده و سایر مدارک و شواهد مورد توجه قرار گیرد. همانگونه که در بالا اشاره شد در قراردادهای خرید ،مسئولیت هر یک از طرفین قرارداد نسبت به کالای مورد معامله و چگونگی انتقال حق مالکیت با استفاده از شرایط مشخصی معین میشود. در زیر متداول‌ترین شرایطی که در قراردادها به کار می‌رود به طور خلاصه بیان می شود :
فوب(F.O.B)
فوب به معنی تحویل کالا روی عرشه می باشد. طبق شرایط فوب ، کالا توسط فروشنده در بندری که در قرارداد فروش زیاد شده است در روی عرشه کشتی گذارده می شود. خطرات و خسارات وارده به کالا از زمانی که کالا بارگیری و روی عرشه کشتی قرار می گیرد از فروشنده به خریدار انتقال می یابد. طبق شرایط فوب، هزینه های مربوط به بررسی کالا ، بسته بندی ، صدور پروانه و هرگونه مجوز صادرات به عهده فروشنده است و هزینه های کرایه حمل به عهده خریدار است. بنابراین مسئولیت و مالکیت فروشنده نسبت به کالای مورد قرارداد پس از بارگیری روی عرشه کشتی خاتمه می یابد و مالکیت کالا همراه با مزایا و مخاطرات آن به خریدار منتقل می شود.
سی اند اف (C & F)
سی اند اف به معنی بهای خرید کالا به اضافه کرایه حمل است. فروشنده باید کرایه و هزینه های لازم جهت حمل کالا به مقصد تعیین شده را بپردازد اما خطر خسارت یا مفقود شدن کالا و همچنین هرگونه افزایش هزینه پس از بارگیری کالا به عرشه کشتی در بندر مبدا از فروشنده به خریدار منتقل می شود. طبق شرایط سی اند اف کلیه هزینه های مربوط به بارگیری در مبدا ، کرایه حمل ، تهیه اسناد و مدارک مربوط به بارگیری،بازرسی ، بسته بندی ، حقوق و عوارض گمرکی با فروشنده است. بنابراین طبق شرایط سی اند اف مسئولیت فروشنده پس از تحویل کالا در بندر مقصد به خریدار یا نماینده وی خاتمه می یابد و مالکیت کالا همراه با مزایا و مخاطرات آن به خریدار منتقل می شود.
سیف (C.I.F)
به معنی بهای خرید کالا به اضافه بیمه و کرایه حمل می باشد. شرایط سیف مشابه شرایط اشاره شده در مورد سی اند اف است با این تفاوت که فروشنده موظف است کالا را در مقابل خسارات یا مفقود شدن طی مدت حمل بیمه کند و حق بیمه را بپردازد. مسئولیت و مالکیت نسبت به کالا پس از تحویل کالا در بندر مقصد به خریدار یا نماینده وی خاتمه می یابد و کالا به مالکیت خریدار در می آید.
تحویل در کارخانه (EX-Work)
طبق شرایط تحویل در محل کارخانه فروشنده مسئولیت دارد که کالا را در محل کارخانه تحویل خریدار دهد. فروشنده تا مسئولیت بارگیری کالا را بر روی وسیله نقلیه ای که خریدار تهیه کند به عهده ندارد بنابراین ، خریدار کلیه هزینه ها و خطرات ناشی از رساندن کالا به مقصد را متحمل می شود. طبق شرایط تحویل در محل کارخانه ، مسئولیت و مالکیت فروشنده نسبت به کالا پس از تحویل کالا در درب کارخانه یا محل کار به خریدار یا نماینده وی در خاتمه می یابد و کالا به مالکیت خریدار در می آید.
بنابراین با توجه به شرایط خرید ، مسئولیت فروشنده و خریدار نسبت به کالای مورد معامله و دقیقا جایی که مسئولیت و مالکیت منتقل می شود مشخص می گردد. برای مثال فرض کنید شرکت نساجی ایران سفارش خرید دو هزار تن نخ ابریشم را به یک شرکت در ژاپن داده است. شرایط خرید فوب بندر توکیو می باشد و مبلغ صورت حساب باید طی یک ماه پس از حمل پرداخت شود. پس از آن که فروشنده کالای مورد سفارش را به موسسه حمل و نقل ای که به عنوان نماینده شرکت نساجی ایران عمل خواهد کرد تحویل داد ، مالکیت کالای مزبور به شرکت نساجی ایران انتقال می یابد. خریدار پس از اطلاع از بارگیری و حمل کالای مورد سفارش ، اقدام به ثبت خرید به عنوان کالای در راه ( سفارشات مواد و کالا ) خواهد نمود. بدیهی است که در این حالت کرایه حمل باید توسط شرکت نساجی ایران پرداخت شود اما این بدهی تا زمانی که موسسه حمل و نقل کالاهای مزبور را حمل و تحویل نداده است تحقق نمی یابد.
آلفرد شود که شرایط خرید مزبور سی اند اف بندرعباس است. در این حالت مالکیت کالاهای مورد سفارش تا زمان تحویل در بندر عباس به فروشنده تعلق دارد و شرکت نساجی ایران تا زمانی که کالا را در بندرعباس تحویل نگرفته است هیچ گونه دارایی و بدهی شناسایی نمیکند.
یکی از روش های بازاریابی برای فروش برخی محصولات خاص ، به‌کارگیری طرح کالاهای امانی است. در اینگونه موارد یک طرف قرارداد ، آمر، کالاهایی را برای طرف دیگر ، حق العمل کار ، که به عنوان نماینده آمر برای فروش محصولات عمل می کند ارسال می دارد. حق العمل کار موافقت می کند که کالاها را بدون تقبل هیچگونه تعهدی به استثنای حفاظت و مراقبت های مهم اول در مقابل زیان و خسارت ، تا زمانی که کالا به شخص دیگری فروخته شود و نزد خود نگهداری کند. هنگامی که حق العمل کار کالاهای امانی را به فروش رساند ، بهای فروش را پس از کسر هزینه‌های حق العمل و فروش برای آمر ارسال می کند.آمر حق مالکیت بر کالای امانی را تا زمانی که کالا به شخص ثالث فروخته نشده است حفظ می کند و حق العمل کار تنها به عنوان نماینده آمر عمل خواهد کرد و هیچ گونه حق مالکیت نسبت به کالا ها پیدا نمی کند. بنابراین کالاهایی که به طور امانی ارسال می گردد و تا پایان دوره مالی به فروش نمی رسد به آمر تعلق دارد و باید به قیمت های خرید یا بهای تمام شده تولید به اضافه هزینه های جابجایی و حمل تا محل حق العمل کار جزء موجودیهای وی منظور شود.
از آنجایی که حق العمل کار حق مالکیت نسبت به کالای امانی دریافتی را ندارد بنابراین ، نباید آنها را در موجودی های کار خود منظور کند. معمولاً موجودی کالاهای امانی در ترازنامه جدا از سایر موجودیهای مواد و کالا نشان داده می شود مگر آنکه ارزش آنها ناچیز باشد. حق العمل کار هیچگونه ثبت حسابداری برای کالاهای امانی دریافت شده انجام نمی‌دهد زیرا کالاهای مزبور در مالکیت آمر قرار دارد.
ما در این جلسه، مفاهیم پایه ای از حسابداری موجودی کالا را خدمت شما آموزش دادیم و در جلسات بعد سعی خواهیم کرد تا نکات دیگری از این مبحث را به شما آموزش دهیم. خواهشمندیم نقطه نظرات خود را در بخش دیدگاه ها با ما و سایر کاربران به اشتراک گذاشته و همچنین با امتیاز دهی به این پست آموزشی ما را از کیفیت آن با آگاه سازید.
آشنایی با استاندارد حسابداری-قسمت ۱
دانلود استاندارد شماره ۱:نحوه ارائه صورتهای مالی
استاندارد حسابداری شماره ۵-استاندارد رویدادهای بعد از تاریخ
نکات کلیدی استخدام حسابدار
آموزش نرم افزار حسابداری همکاران سیستم:مقدمه
