هزینه یابی استاندارد شیوه ای جهت هماهنگی عملیات حسابداری صنعتی و مهندسی صنایع می باشد که مدیران را در زمینه های برنامه ریزی عملیات ، ایجاد انگیزه در کارکنان و کنترل هزینه ها یاری می رساند.
در حسابداری صنعتی جهت محاسبه محصولات می توان از سیستم هزینه یابی سفارش کار و یا سیستم هزینه یابی مرحله ای و یا ترکیبی از هر دوی آنها استفاده کرد، و در دو سیستم فوق به سه روش زیر میتوان هزینه‌های تولید را در حسابها منظور نبود :
| عنوان | مواد مستقیم | دستمزد مستقیم | سربار ساخت |
| روش هزینه یابی واقعی یا تاریخی (A ) | واقعی | واقعی | واقعی |
| روش هزینه یابی نرمال (N ) | واقعی | واقعی | جذب شده |
| روش هزینه یابی استاندارد (S ) | استاندارد | استاندارد | استاندارد |
هزینه یابی استاندارد شیوه ای جهت هماهنگی عملیات حسابداری صنعتی و مهندسی صنایع می باشد که مدیران را در زمینه های برنامه ریزی عملیات ، ایجاد انگیزه در کارکنان و کنترل هزینه ها یاری می رساند.
عمده ترین اهداف هزینه یابی استاندارد عبارتند از:
در هزینه یابی استاندارد با تعیین استاندارد هایی برای هر یک از هزینه های ساخت ( مواد مستقیم ، دست مستقیم و سربار ساخت ) قبل از شروع فعالیت و مقایسه آنها با هزینه های واقعی در پایان عملیات تولید میتوان انحرافات و مغایرت های ایجاد شده را گزارش نمود و از این طریق عملکرد مدیریت را ارزیابی کرد. این موضوع نشان می دهد که هزینه یابی استاندارد یک سیستم کنترل می باشد که در دو سیستم هزینه یابی سفارش کار و هزینه های مرحله ای مورد استفاده قرار می گیرد.
نمودار فرایند هزینه یابی استاندارد به صورت زیر می باشد :
به طور کلی انحرافات ناشی از مواد مستقیم به دو گروه ، انحراف ناشی از نرخ مواد مستقیم و انحراف ناشی از مصرف ( مقدار یا کفایت ) مواد مستقیم تقسیم می شود. لازم به توضیح است در صنایعی که از چندین نوع ماده اولیه استفاده می شود ، انحراف مصرف مواد مستقیم به دو انحراف ترکیب مواد و انحراف بازده مواد تقسیم می شود.
جهت محاسبه انحرافات مربوط به مواد مستقیم می توان از نمایشگر زیر استفاده کرد : 
علائم اختصاری بیان شده در نمایشگر فوق عبارتند از: 
نکته : برای محاسبه مصرف استاندارد برای تولید واقعی (QS) ، باید از تناسب زیر استفاده نمود: 
نکته : در صورتی که کالای در جریان ساخت ابتدا و پایان دوره وجود داشته باشد ، تعداد تولید از جدول معادل آحاد تکمیل شده از بابت مواد مستقیم به دست می آید. نکته : برای محاسبه انحرافات مربوط به مواد مستقیم می توان از فرمول های زیر نیز استفاده کرد :
مصرف واقعی × ( نرخ استاندارد - نرخ واقعی ) = انحراف نرخ مواد
نرخ استاندارد × ( مصرف استاندارد برای تولید واقعی - مصرف واقعی ) = انحراف مصرف مواد
نرخ استاندارد × ( ترکیب استاندارد - ترکیب واقعی ) = انحراف ترکیب مواد
نکته : لازم به توضیح است که اگر در تولید محصولی فقط از یک نوع ماده اولیه استفاده شود ، انحراف ترکیب مواد وجود نداشته و انحراف بازده مواد برابر با انحراف مصرف مواد مستقیم می باشد :
نکته: در تجزیه و تحلیل انحراف نرخ مواد ، می توان انحراف نرخ مواد را در زمان خرید مواد مستقیم محاسبه نمود. در این رابطه کافیست به جای مصرف واقعی ( ) از مقدار خرید واقعی استفاده کرد.
به طور کلی انحرافات ناشی از دستمزد مستقیم به دو گروه انحراف ناشی از نرخ دستمزد مستقیم و انحراف ناشی از کارایی ( ساعت ) دستمزد مستقیم تقسیم می شود. برای محاسبه انحرافات مربوط به دستمزد مستقیم می توان از نمایشگر زیر استفاده کرد :
نکته : برای محاسبه مصرف استاندارد برای تولید واقعی ( QS ) ، باید از تناسب زیر استفاده کنیم : 
نکته: جهت تجزیه و تحلیل بیشتر انحراف کارایی دستمزد ، می توان آن را به دو انحراف کارایی بر اساس وارده (In Put) و انحراف بازده دستمزد تقسیم نمود. نمایشگر زیر رابطه بین انحرافات مربوط به دستمزد مستقیم را نشان میدهد:
لازم به توضیح است که برای محاسبه انحراف کارایی دستمزد بر اساس وارده و انحراف بازده آن فقط کافیست ساعت استاندارد برای تبدیل مواد مستقیم(HS-IN) را به دست آوریم:
نکته : برای محاسبه انحرافات مربوط به دستمزد مستقیم می توان از فرمول های زیر نیز استفاده نمود :
ساعت کار واقعی × ( نرخ استاندارد - نرخ واقعی ) = انحراف نرخ دستمزد مستقیم
نرخ استاندارد × ( ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی - ساعت کار واقعی ) =انحراف کارایی دستمزد مستقیم
نرخ استاندارد × ( ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد - ساعت کار واقعی ) =انحراف کارایی دستمزد مستقیم بر اساس INPUT
نرخ استاندارد × ( ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی - ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد) = انحراف بازده دستمزد مستقیم
نکته : برای محاسبه انحراف بازده دستمزد می توان از فرمول انحراف بازده مواد نیز استفاده نمود :
بهای استاندارد دستمزد برای تولید هر واحد × ( تولید واقعی - تولید مورد انتظار ) =انحراف بازده دستمزد
۱۵۰٫۰۰۰ =۳۰۰ × ( ۵۰۰۰ - ۵۵۰۰ ) =انحراف بازده دستمزد
۲ * ۱۵۰ = ۳۰۰ بهای استاندارد دستمزد برای تولید هر واحد
در اولین مرحله جهت محاسبه انحرافات سربار ساخت باید ابتدا سربار ساخت را به دو گروه زیر تقسیم نمود:
الف - سربار متغیر ساخت (VO) : آن بخش از هزینه های سربار ثابت می باشد که مبلغ کلان با تغییرات محرک هزینه‌ای که مربوط به حجم فعالیت بوده تغییر نموده و مانع آن به ازای هر واحد از محرک هزینه ، ثابت است. مانند مواد مستقیم و دستمزد مستقیم.
ب - سربار ثابت ساخت (FO) : آن بخش از هزینه های سربار ساخت می باشد که مبلغ کلان با تغییرات محرک هزینه‌ای که مربوط به حجم فعالیت بوده تغییر نمی کند اما نرخ آن به ازای هر واحد از محرک هزینه ، متغیر است مانند هزینه بیمه ماشین آلات و هزینه اجاره.
حال با توجه به سه روش هزینه یابی واقعی ، نرمال و استاندارد می توان هزینه های سربار ساخت متغیر و ثابت را به سه گروه زیر تقسیم نمود :
| هزینه یابی واقعی | هزینه یابی نرمال | هزینه یابی استاندارد |
|
سربار متغیر واقعی VOA |
سربار متغیر جذب شده - نرمال VON |
سربار متغیر جذب شده - استاندارد VOS |
|
سربار ثابت واقعی FOA |
سربار ثابت جذب شده - نرمال FON |
سربار ثابت جذب شده - استاندارد FOS |
هر یک از سربار های متغیر و ثابت جذب شده در هزینه یابی نرمال و استاندارد به صورت زیر محاسبه می شود :
ساعت کار واقعی × نرخ جذب سربار متغیر : VOn
ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی × نرخ جذب سربار متغیر : VOs
ساعت کار واقعی × نرخ جذب سربار ثابت : FON
ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی × نرخ جذب سربار ثابت : FOS
نکته : محرک هزینه می تواند ، ساعت کار مستقیم ، مبلغ دستمزد مستقیم ، ساعت کار ماشین آلات ، تعداد تولید و یا مبلغ مواد مستقیم باشد. در دومین مرحله باید اقدام به محاسبه نرخ جذب سربار ساخت نمود. برای محاسبه نرخ جذب سربار می توان از محرک هزینه ( ساعت کار مستقیم ) در سطوح یا ظرفیت‌های مختلف تولید استفاده کرد، اما از بین ظرفیت های مختلف تولید ، ظرفیت عادی یا بودجه شده از کاربرد بیشتری برخوردار است.دلیل استفاده از ظرفیت عادی این است که ظرفیت فوق به عنوان یک ظرفیت دست یافتنی تلقی شده و رسیدن به ظرفیت عادی برای شرکت های تولیدی از اهمیت خاصی برخوردار است.
نکته : با توجه به این برای محاسبه نرخ جذب سربار ساخت از محرک هزینه ( ساعت کار مستقیم ) در سطح ظرفیت عادی استفاده می شود به گل می توان نرخ جذب سربار ساخت را به صورت زیر محاسبه نمود :
می توان انحرافات سربار ساخت را با استفاده از دو نمایشگر زیر محاسبه نمود :
نمایشگر انحرافات مربوط به سربار متغیر ساخت
نمایشگر انحرافات مربوط به سربار ثابت ساخت
در رابطه با انحرافات سربار ، دو انحراف حجم تولید و انحراف قابل کنترل ( انحراف بودجه انعطاف پذیر ) نیز وجود دارد که می توان به صورت زیر اقدام به محاسبه آنها نمود :
نکته : جهت تجزیه و تحلیل بیشتر انحراف کارایی سربار ثابت و سربار متغیر ( همانند انحراف کارایی دستمزد ) ، می توان آن را به دو انحراف کارایی بر اساس وارده (INPUT) و انحراف بازده سربار تقسیم سود نمود. محاسبه انحراف بازده و کارایی سربار بر اساس وارده دقیقاً مانند انحرافات فوق در دستمزد مستقیم بوده با این تفاوت که در محاسبات به جای نرخ استاندارد دستمزد ، از نرخ استاندارد سربار متغیر ( نرخ جذب سربار متغیر ) و نرخ استاندارد سربار ثابت ( نرخ جذب سربار ثابت ) استفاده می شود. برای محاسبه انحراف فوق باید ساعت استاندارد برای تبدیل مواد مستقیم ( ) محاسبه شود.
دو نمایشگر زیر رابطه بین انحرافات مربوط به سربار متغیر و سربار ثابت را نشان می دهد : 
نکته : به این انحرافات مکمل سربار ساخت روابط زیر حاکم است :
انحراف کارایی سربار متغیر بر اساس وارده + انحراف هزینه سربار ( ثابت و متغیر ) =انحراف قابل کنترل بر اساس وارده
انحراف کارایی سربار ثابت بر اساس وارده + انحراف ظرفیت سربار =انحراف حجم سربار بر اساس وارده
نکته : برای محاسبه انحرافات مربوط به سربار ساخت می توان از فرمول های زیر نیز استفاده نمود :
سربار واقعی - سربار جذب شده = انحراف کل سربار
ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی × نرخ جذب سربار = سربار جذب شده
بودجه مجاز سربار بر اساس ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی - سربار جذب شده = انحراف حجم
می توان فرمول فوق را به شرح زیر تجزیه نمود:
[ ( ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی × نرخ جذب سربار متغیر ) + سربار ثابت بودجه شده ] - (ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی × نرخ جذب سربار) =انحراف حجم
همچنین برای محاسبه انحراف حجم سربار می توان از فرمول زیر استفاده نمود :
نرخ جذب سربار ثابت × ( ساعت کار در سطح ظرفیت عادی - ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی ) = انحراف حجم
سربار واقعی - بودجه مجاز سربار بر اساس ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی =انحراف قابل کنترل (بودجه)
می توان فرمول فوق را به شرح زیر تجزیه نمود:
سربار واقعی - [ ( ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی× نرخ جذب سربار متغیر) + سربار ثابت بودجه شده] =انحراف قابل کنترل
سربار واقعی - بودجه مجاز سربار بر اساس ساعت کار واقعی =انحراف هزینه
می توان فرمول فوق را به شرح زیر تجزیه نمود:
سربار واقعی - [ ( ساعت کار واقعی× نرخ جذب سربار متغیر ) +سربار ثابت بودجه شده] =انحراف هزینه
نرخ جذب سربار × ( ساعت کار واقعی - ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی ) =انحراف کارایی سربار
نرخ جذب سربار ثابت × ( ساعت کار واقعی در سطح ظرفیت عادی - ساعت کار واقعی ) =انحراف ظرفیت
سربار واقعی - [ ( نرخ جذب سربار متغیر × ساعت کار واقعی ) + سربار ثابت بودجه شده] = انحراف هزینه
نرخ جذب سربار متغیر × ( ساعت کار واقعی - ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی) =انحراف کارایی سربار متغیر
نرخ جذب سربار ثابت × ( ساعت کار واقعی - ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی) =انحراف کارایی سربار ثابت
نرخ جذب سربار ثابت × ( ساعت کار در سطح ظرفیت عادی - ساعت کار واقعی ) =انحراف ظرفیت
انحرافات مکمل نیز به شرح زیر می باشد:
الف - انحرافات مکمل مربوط به روش دو انحرافی سربار ساخت - در این حالت انحراف حجم و انحراف قابل کنترل ، بر اساس ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد محاسبه شده و انحراف بازده سربار ساخت نیز به انحرافات سربار اضافه می شود که فرمول آن به شرح زیر می باشد :
نرخ جذب سربار ثابت × ( ساعت کار بودجه شده - ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد) =انحراف حجم سربار
سربار واقعی - [ ( نرخ جذب سربار متغیر × ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد) + سربار ثابت بودجه شده] =انحراف قابل کنترل
نرخ جذب سربار × ( ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد - ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی) =انحراف بازده سربار
برای محاسبه انحراف بازده سربار، می توان از فرمول انحراف بازده مواد نیز به صورت زیر استفاده کرد :
بهای استاندارد سربار برای تولید هر واحد محصول × ( تولید مورد انتظار - تولید واقعی) =انحراف بازده سربار
ب - انحرافات مکمل مربوط به روش سه و چهار انحرافی سربار ساخت-در این حالت ، راف از هزینه های سربار و انحراف ظرفیت سربار تغییر نمی‌کند و فقط انحراف کارایی سرباز بر اساس ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد محاسبه و انحراف بازدهی سربار نیز به انحرافات سربار اضافه میشود.
انحراف کارایی سربار بر اساس وارده در روش سه انحرافی از فرمول زیر به دست می آید:
نرخ جذب سربار × ( ساعت واقعی - ساعت استاندارد برای تبدیل مواد) =انحراف کارایی سربار بر اساس وارده ( Input)
انحراف کارایی سربار بر اساس وارده در روش چهار انحرافی از فرمول زیر به دست می آید :
نرخ جذب سربارمتغیر × ( ساعت واقعی - ساعت استاندارد برای تبدیل مواد) =انحراف کارایی سربارمتغیر بر اساس وارده ( Input)
نرخ جذب سربارثابت × ( ساعت واقعی - ساعت استاندارد برای تبدیل مواد) =انحراف کارایی سربارثابت بر اساس وارده ( Input)
در هر دو روش ۳ و ۴ انحرافی، انحراف بازده سربار به صورت زیر محاسبه می شود :
نرخ جذب سربار × (ساعت کار استاندارد برای تبدیل مواد - ساعت کار استاندارد برای تولید واقعی) =انحراف بازده سربار
به طور کلی عملیات مرتبط با هزینه یابی استاندارد را می توان به دو گروه تقسیم نمود : الف ) محاسبه انحرافات مرتبط با مواد مستقیم ، دستمزد مستقیم و سربار کارخانه. ب ) عملیات ثبت حسابداری انحرافات بسیاری از شرکتها بعد از محاسبه انحرافات مرتبط با مواد مستقیم ، دستمزد مستقیم و سربار کارخانه اقدام به ثبت انحرافات در دفاتر خود می نمایند. در روش هزینه یابی استاندارد ، برای ثبت انحرافات سه روش وجود دارد که عبارت اند از :
جهت ثبت انحرافات در دفاتر، انحرافات مساعد دارای ماهیت بستانکار و انحرافات نامساعد دارای ماهیت بدهکار می‌باشند.
در این روش حساب کالای در جریان ساخت از بابت هزینه های مواد مستقیم ، دستمزد مستقیم و سربار کارخانه بر اساس مقادیر استاندارد ( مصرف استاندارد مواد و ساعات کار استاندارد برای تولید واقعی ) و نرخ های استاندارد ( نرخ استاندارد مواد ، نرخ استاندارد دستمزد و نرخ استاندارد سربار ) بدهکار می شود و در هنگام تکمیل محصول و ارسال به انبار ، حساب کالای در جریان ساخت به بهای استاندارد محصول بستانکار می شود.
در این روش حساب کالای در جریان ساخت از بابت هزینه های مواد مستقیم ، دستمزد مستقیم و سربار کارخانه بر اساس مقادیر واقعی ( مصرف واقعی مواد و ساعت کار واقعی ) و در هنگام تکمیل محصول و ارسال به انبار ، حساب کالای در جریان ساخت به بهای استاندارد محصول بستانکار می شود. در روش ناقص کلیه انحرافات در پایان دوره مالی شناسایی می شوند.
در این روش حساب کالای در جریان ساخت از بابت هزینه های مواد مستقیم گول دستمزد مستقیم و سربار کارخانه بر اساس مقادیر واقعی و نرخ‌های استاندارد به کار میشود و در هنگام تکمیل محصول و ارسال به انبار ، حساب کالای در جریان ساخت به بهای استاندارد محصول بستانکار می شود.
لازم به ذکر است که انحرافات ناشی از مقدار عبارتند از از : انحراف مصرف مواد انحراف کارایی دستمزد و انحراف کارایی سربار.
جهت بستن حساب انحرافات ایجاد شده می توان از روش های زیر استفاده نمود :
در تسهیم انحرافات از موجودی مواد اولیه فقط در زمانی استفاده میشود انحراف نرخ مواد در زمان خرید شناسایی شود ، در غیر این صورت نیازی به استفاده از موجودی مواد اولیه نیست. با توجه به رابطه بین سه روش ثبت حسابداری در هزینه یابی استاندارد میتوان انحرافات مربوط به هزینه های تولید را به صورت زیر محاسبه نمود: 
سیستم هزینه یابی استاندارد بک فلش ، هزینه یابی استاندارد ساده شده ای است که محاسبه بهای تمام شده محصولات و محاسبه انحرافات را تا زمان تولید و فروش کالا به تاخیر می‌اندازد. سیستم هزینه یابی استاندارد بک فلش در محیط هزینه یابی به هنگام ( JIT) به کار گرفته می شود. در این سیستم کلیه ثبت های حسابداری از زمان خرید مواد اولیه تا زمان فروش کالا حذف میشود و در زمان فروش کالا با برگشت به گذشته عملیات تخصیص هزینه های استاندارد به ستانده های تولید جهت محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده و فروش رفته و ارزیابی انحرافات و مقایسه آنها با استانداردهای تعیین شده در دفاتر ثبت می شود.
در سیستم هزینه یابی استاندارد بک فلش به جای حساب کنترل مواد و حساب کالای در جریان ساخت از یک حساب مشترک به نام کنترل مواد و در جریان استفاده می شود، همچنین به جای حساب کنترل حقوق و دستمزد و کنترل سربار ساخت از یک حساب مشترک به نام حساب کنترل تبدیل استفاده می شود. عمده ترین حساب های مورد استفاده در سیستم هزینه یابی استاندارد بک فلش به شرح زیر می باشند :
کتاب حسابداری صنعتی ۱ دکتر محمد عرب مازار یزدی
آشنایی با مفهوم تجزیه و تحلیل اضافه(کسر) سربار ساخت و نکات کلیدی آن
.jpg)
آموزش حسابداری صنعتی مقدماتی
