در فصل دهم چگونگی تهیه بودجه ارائه گردیده است و در این فصل بیان می شود که مدیران چگونه از بودجه (جامع و قابل انعطاف) به عنوان یک هدف برای برنامه ریزی و کنترل استفاده می کنند. سپس به عنوان یک عامل کلیدی، عملکرد واقعی را با ارقام بودجه شده مقایسه و بدین ترتیب آنها را کنترل و انحرافات به وجود آمده را مشخص می نمایند. البته ممکن است در تجزیه و تحلیل انحرافات از هزینه های استاندارد و بودجه شده استفاده نشود و مؤسسات از ارقام سال گذشته در جهت شناسایی انحرافات استفاده کنند.
نمودار زیر روابط بین انحرافاتی که در این فصل مورد بررسی قرار می گیرد را نشان می دهد:
این انحراف از تفاوت سود ناخالص واقعی و سود ناخالص بودجه شده بدست می آید:
سود ناخالص بودجه شده-سود ناخالص واقعی=انحراف سود ناخالص
انحراف بوجود آمده در سود ناخالص ناشی از تغییرات در فروش و بهای تمام شده می باشد. لذا جهت تجزیه و تحلیل بیشتر سود ناخالص می توان انحراف فروش و انحراف بهای تمام شده کالای فروش را محاسبه نمود.
مبلغ فروش بودجه شده - مبلغ فروش واقعی = انحراف فروش
مبلغ بهای تمام شده واقعی - مبلغ بهای تمام شده بودجه شده = انحراف بهای تمام شده کالای فروش رفته
مثال ) شرکت تولیدی مهر اطلاعات زیر را در ارتباط با دو نوع محصول تهیه کرده است:
محصول | اطلاعات بودجه شده | اطلاعات واقعی | ||||
تعداد فروش | نرخ فروش | بهای تمام شده واحد | تعداد فروش | نرخ فروش | بهای تمام شده واحد | |
الف | 29,520 | 500 | 300 | 30,000 | 520 | 305 |
ب | 52,480 | 600 | 390 | 51,000 | 590 | 400 |
82,000 | 81,000 |
مطلوبست محاسبه انحراف فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته.
مساعد 840,000=(500*29,520) - (520*30,000) = انحراف فروش محصول الف
نامساعد (1,398,000)=(600*52,480) - (590*51,000) = انحراف فروش محصول ب
انحراف فروش-نامساعد (558,000)
نامساعد (294,000)=(305*30,000) - (300*29,520) = انحراف بهای تمام شده محصول الف
نامساعد (67,200)=(400*51,000) - (390*52,480) = انحراف بهای تمام شده محصول ب
انحراف بهای تمام شده-نامساعد (558,000)
انحراف بهای تمام شده کالای فروش رفته+انحراف فروش=انحراف سود ناخالص
(784,800)= (226,800) + (558,000) ⇒ انحراف سود ناخالص
هریک از انحرافات فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته ناشی از دو متغیر نرخ و حجم می باشد، لذا جهت تجزیه و تحلیل بیشتر انحرافات فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته می توان آنها را به دو انحراف نرخ و حجم تقسیم نمود:
فروش واقعی x (نرخ بودجه شده - نرخ واقعی ) = انحراف نرخ فروش
نرخ بودجه شده x (تعداد فروش بودجه شده - تعداد فروش واقعی) = انحراف حجم فروش
تعداد فروش واقعی x (نرخ واقعی - نرخ بودجه شده ) = انحراف نرخ بهای تمام شده
نرخ بودجه شده ( تعداد فروش واقعی - تعداد فروش بودجه شده ) = انحراف حجم بهای تمام شده
مثال)با در نظر گرفتن اطلاعات مثال فوق،مطلوبست محاسبه انحراف نرخ و حجم فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته.
مساعد 600,000=30,000 * (500*520) = انحراف فروش محصول الف
مساعد (510,000)=51,000 * (600*590) = انحراف فروش محصول ب
90,000=انحراف نرخ فروش
مساعد 240,000=500 * (29,520*30,000) = انحراف حجم فروش محصول الف
نامساعد (888,000)=600* (52,480*51,000) = انحراف حجم فروش محصول ب
(648,000) انحراف حجم فروش
(558,000) انحراف فروش
نامساعد (150,000) = 30,000 * (300-305) = انحراف بهای تمام شده محصول الف
نامساعد (510,000) = 51,000 * (400-390) = انحراف بهای تمام شده محصول ب
(660,000) انحراف نرخ بهای تمام شده
نامساعد (144,000) = 300* (30,000-29,520) = انحراف حجم بهای تمام شده محصول الف
مساعد (577,200) = 390* (51,000-52,480) = انحراف حجم بهای تمام شده محصول ب
433,200 انحراف نرخ بهای تمام شده
(226,800) انحراف نرخ بهای تمام شده
انحراف حجم فروش + انحراف نرخ فروش = انحراف فروش
نامساعد (558,000)=(648,000) + 90,000 ⇒ انحراف فروش
انحراف حجم بهای تمام شده+ انحراف نرخ بهای تمام شده = انحراف بهای تمام شده
نامساعد (226,800) = 433,200 + (660,000) = انحراف بهای تمام شده
اکثر مدیران علاقه مند می باشند که انحرافات حجم فروش را بیشتر مورد رسیدگی قرار دهند و در تصيمم گیری ها از آنها استفاده کنند. لذا آنها دو متغیر اساسی را عامل ایجاد انحراف حجم فروش می دانند:
لذا با توجه به دو عامل فوق می توان انحراف حجم فروش را به دو انحرافی مقدار (انحراف حجم فروش نهایی) و ترکیب فروش تقسیم نمود:
نرخ فروش بودجه شده × (تعداد فروش بودجه شده - ترکیب بودجه ای از حجم فروش واقعی) = انحراف مقدار فروش
نرخ فروش بودجه شده × (ترکیب بودجه ای از حجم فروش واقعی - تعداد فروش واقعی) = انحراف ترکیب فروش
مثال) با در نظر گرفتن اطلاعات مثال بالا مطلوبست محاسبه انحراف مقدار و ترکیب فروش.
نامساعد (180,000) = 500 × (29,520 - 29,160)⇒ انحراف مقدار فروش محصول الف
نامساعد (384,000) = 600 × (52,480- 51,840)⇒ انحراف مقدار فروش محصول ب
(564,000) انحراف مقدار فروش
مساعد 420,000 = 500 × (29,160- 30,000)⇒ انحراف ترکیب فروش محصول الف
نامساعد (504,000) = 600 × (51,840- 51,000)⇒ انحراف ترکیب فروش محصول ب
(84,000) انحراف ترکیب فروش
(648,000) انحراف حجم فروش
29,160 = 29,520/29,520+52,480 × 81,000 ⇒ ترکیب بودجه ای از حجم فروش واقعی محصول الف
51,840= 52,480/29,520+52,480 × 52,480 ⇒ ترکیب بودجه ای از حجم فروش واقعی محصول ب
فعالیت آینده بسیاری از شرکت ها بستگی به تقاضا برای محصولات آن صنعت و توانانی شرکت برای حفظ سهم بازار خود دارد. آمار بعضی صنایع عمل اتومبیل سازی، تلویزیون سازی و نوشابه ها همواره در دسترس است، از این رو شرکت می تواند به آسانی سهم بازار خود را دریابد و همچنین می توان جهت تجزیه و تحلیل بیشتر انحراف مقدار فروش را به دو انحراف سهم بازار و اندازه بازار تقسیم نماید:
= انحراف سهم بازار
میانگین نرخ فروش بودجه شده به تعداد فروش واقعی x (درصد بودجه شده سهم بازار - در صد واقعی سهم بازار )
= انحراف اندازه بازار
میانگین نرخ فروش بودجه شده ۶ درصد بودجه شده سهم بازار به (تعداد فروش بودجه شده - تعداد فروش واقعی)
مثال) با در نظر گرفتن اطلاعات مثال بالا و اطلاعات زیر مطلوبست محاسبه انحراف سهم بازار و اندازه بازار:
اطلاعات بودجه شده و واقعی بازار محصول A و B | ||
نام محصول | تعداد فروش بودجه شده | تعداد فروش واقعی |
الف | 147,600 | 250,000 |
ب | 328,000 | 425,000 |
475,600 | 675,000 |
نامساعد (11,280,000)=564*250,000* (20%-12%) = انحراف سهم بازار محصول الف
نامساعد (9,588,000)=564*425,000* (16%-12%) = انحراف سهم بازار محصول ب
انحراف سهم بازار (20,868,000)
مساعد 11,550,720=564* 20%* (147,600-250,000) = انحراف اندازه بازار محصول الف
مساعد 8,753,280=564* 16%* (328,000-425,000) = انحراف اندازه بازار محصول ب
انحراف سهم بازار 20,304,000
انحراف مقدار فروش (564,000)
تعداد فروش واقعی بازار/تعداد فروش واقعی شرکت = درصد واقعی سهم بازار
تعداد فروش بودجه شده بازار/تعداد فروش بودجه شده شرکت=درصد بودجه ای سهم بازار
درصد واقعی سهم بازار محصول الف 12%=30,000/250,000
درصد واقعی سهم بازار محصول الف 20%=29,520/147,600
درصد واقعی سهم بازار محصول ب 12%=51,000/425,000
درصد واقعی سهم بازار محصول ب 16%=52,480/328,000
564=82,000/(600*52,480)+(500*29,520) =میانگین نرخ فروش بودجه شده
از حاصل جمع انحراف حجم فروش و انحراف حجم بهای تمام شده کالای فروش رفته انحراف حجم سود ناخالص محاسبه می شود.
انحراف حجم بهای تمام شده + انحراف حجم فروش = انحراف حجم سود ناخالص
جهت تجزیه و تحلیل بیشتر انحراف حجم سود ناخالص می توان آنرا به دو انحراف حجم فروش نهانی و انحراف ترکیب سود ناخالص تقسیم نمود.
= انحراف حجم فروش نهائی
نرخ سود ناخالص بودجه شده * ( تعداد فروش بودجه شده - ترکیب بودجه ای از حجم فروش واقعی)
= انحراف ترکیب سود ناخالص
نرخ سود ناخالص بودجه شده * (ترکیب بودجه ای از حجم فروش واقعی - تعداد فروش واقعی)
نکته: انحراف حجم فروش نهایی و انحراف ترکیب سود ناخالص همانند انحراف مقدار فروش و ترکیب فروش می باشد، با این تفاوت که به جای نرخ فروش بودجه شده از نرخ سود ناخالص بودجه شده استفاده می شود.
مثال) با توجه به اطلاعات بالا مطلوبست محاسبه انحراف حجم فروش نهایی و ترکیب سود ناخالص:
نامساعد (72,000)=200* (29,520-29,160) = انحراف حجم فروش نهایی محصول الف
نامساعد (134,400)=210* (52,480-,51,840) = انحراف حجم فروش نهایی محصول ب
انحراف حجم فروش نهایی (206,400)
مساعد (168,000)=200* (29,160-30,000) ⇒ انحراف ترکیب سودناخالص محصول الف
نامساعد (176,400)=210* (51,840-51,000) ⇒ انحراف ترکیب سودناخالص محصول ب
انحراف ترکیب سودناخالص (8,400)
انحراف حجم سودناخالص (214,800)
انحراف حجم بهای تمام شده کالای فروش رفته + انحراف حجم فروش = انحراف حجم سود ناخالص
(214,800)=433,200+(648,000) = انحراف حجم سود ناخالص
انحراف ترکیب سود ناخالص + انحراف حجم فروش نهایی = انحراف حجم سود ناخالص
(214,800) = (8,400) + (206,400) = انحراف حجم سود ناخالص