هزینه یابی جذبی و هزینه یابی مستقیم

بطور کلی به دو روش می‌توان هزینه‌های تولید را در محاسبه بهای تمام شده کالای تکمیل شده و فروش رفته و همچنین در گزارش گیری استفاده کرد. این دو روش عبارتند از  هزینه یابی جذبی ( کامل)  و هزینه یابی مستقیم ( متغیر).

هزینه یابی جذبی ( کامل)

در این روش کلیه هزینه های تولید بدون توجه به ثابت و متغیر بودن آن ها در محاسبه بهای تمام شده محصولات مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش هزینه های تولید عبارتند است :

• مواد مستقیم
• دستمزد مستقیم
• سربار ساخت (شامل سربار متغیر و سربار ثابت)

نکته : در این روش سربار ثابت ساخت به تعداد تولید جذب محصولات میشود بنابراین بخشی از سربار ثابت ساخت در بهای تمام شده کالای فروش رفته و بخش دیگر در بهای تمام شده کالای در جریان ساخت و یا کالای ساخته شده پایان دوره منظور می گردد.

روش هزینه یابی جذبی برای گزارشگری برون سازمانی مورد استفاده قرار می گیرد.در روش هزینه یابی جذبی ،سود تابعی از حجم تولید و فروش است. دلیل این امر این است که سربار ثابت در کل ثابت بوده اما نه آن به ازای هر واحد با حجم تولید متغیر است به طوری که با افزایش حجم تولید نرخ آن به ازای هر واحد کاهش و با کاهش حجم تولید نرخ آن به ازای هر واحد افزایش می یابد.

هزینه یابی مستقیم (متغیر)

در این روش تنها آن بخش از هزینه های تولید محصولات تخصیص می یابد که مستقیماً با هم فعالیت تغییر میکند. از بین هزینه های تولید فقط بخش هزینه های متغیر تولید دارای چنین ویژگی می باشند. لذا در این روش هزینه های تولید عبارتند است :

• مواد مستقیم
• دستمزد مستقیم
• سربار متغیر ساخت

طرفداران روش هزینه یابی مستقیم و معتقدند که هزینه های سربار ثابت ساخت هیچ ارتباطی با تولید محصولات ندارد و اصولاً هزینه ناشی از تولید نمی باشند ، چراکه اگر تولید هم صورت نگیرد وجود خواهند داشت.

روش هزینه یابی مستقیم برای گزارشگری درون سازمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

در روش هزینه یابی مستقیم سود تابع از حجم فروش است. دلیل این امر این است که در روش هزینه یابی مستقیم ، هزینه های متغیر ساخت جزء بهای تمام شده محصول بوده و هزینه های متغیر ساخت هر واحد همواره ثابت می باشد بنابراین تغییرات در سود در روش هزینه یابی فوق تابعی از حجم فروش می باشد.

نمونه صورت سود و زیان در هر دو روش هزینه یابی جذبی و مستقیم در زیر ارائه شده است :

ارزش موجودی ها و سود محاسبه شده در دو روش هزینه یابی جذبی و مستقیم متفاوت می باشد.دلیل تفاوت ارزش موجودی ها و سود در دو روش ناشی از آن است که در روش هزینه یابی مستقیم و سربار ثابت ساخت جزء هزینه محسوب نمی شود. لذا ارزش موجودی های محاسبه شده در این روش کمتر از ارزش موجودی های محاسبه شده در روش هزینه یابی جذبی است و به تبع آن سود نیز در دو روش متفاوت خواهد بود.

مقایسه سود عملیاتی در روش های هزینه یابی جذبی و مستقیم

   اختلاف سود در دو روش به علت سربار ثابت ساخت موجودی های اول دوره و پایان دوره می باشد. سربار ثابت ساخت در روش هزینه یابی جذبی در حساب موجودی ها منظور شده و به دوره بعد منتقل می شود اما در روش مستقیم کل سربار ثابت ساخت به عنوان هزینه دوره محسوب می شود.  ارزش موجودی های ابتدا و پایان دوره در روش هزینه یابی جذبی بیشتر از روش هزینه یابی مستقیم است . موجودی پایان دوره با سود عملیاتی رابطه مستقیم و موجودی های ابتدای دوره با سود عملیاتی رابطه معکوس دارد.

 با توجه به مطالب بیان شده می توان نتیجه گرفت که :

1.  به علت اینکه ارزش موجودی اول دوره در روش هزینه یابی جذبی بیشتر از روش هزینه یابی مستقیم است ، پس سود روش جذبی کمتر از سود روش مستقیم است.
2.   به علت اینکه ارزش موجودی پایان دوره در روش هزینه یابی جذبی بیشتر از روش هزینه یابی مستقیم است ، از سود روش جذب بیشتر از سود در روش مستقیم است .

با توجه به دو نکته بالا می توان نتیجه گرفت که :

1. در صورتی که موجودی ابتدا و پایان دوره با هم برابر باشد سود در دو روش هزینه یابی جذبی و مستقیم یکسان خواهد بود.
2.  در صورتی که موجودی ابتدای دوره بیشتر از موجودی پایان دوره باشد سود روش مستقیم بیشتر از سود روش جذب خواهد شد.
3.  در صورتی که موجودی ابتدای دوره کمتر از موجودی پایان دوره باشد سود روش مستقیم کمتر از سود روش جذب خواهد شد.

نرخ جذب سربار ثابت × ( تعداد موجودی اول دوره - تعداد موجودی پایان دوره) = اختلاف وجود دو روش

و یا

 سربار ثابت موجودی کالای اول دوره - سربار ثابت موجودی کالای پایان دوره = اختلاف وجود دو روش

 روش مستقیم ⟨ سود به روش جذبی ⇒ تعداد موجودی اول دوره ⟨ تعداد موجودی پایان دوره

 روش مستقیم ⟩ سود به روش جذبی ⇒ تعداد موجودی اول دوره ⟩ تعداد موجودی پایان دوره

 روش مستقیم = سود به روش جذبی ⇒ تعداد موجودی اول دوره = تعداد موجودی پایان دوره

نکته : انحرافات مساعد از بهای تمام شده کالای فروش رفته کسر شده و انحرافات نامساعد به بهای تمام شده کالای فروش رفته اضافه می شود.

برای محاسبه سود ( زیان)  عملیاتی در دو روش هزینه یابی جذبی و مستقیم می توان به صورت زیر نیز عمل نمود :

 - [ هزینه ثابت اداری و فروش +( هزینه متغیر اداری و فروش هر واحد × تعداد فروش)]-[(بهای تمام شده هر واحد - بهای فروش هر واحد) × تعداد فروش]=سود عملیاتی به روش هزینه یابی جذبی

 انحراف مساعد هزینه های متغیر و ظرفیت سرباز +  و یا  انحراف نامساعد هزینه های متغیر و ظرفیت سربار

 - [ هزینه ثابت اداری و فروش + سربار ثابت تولید]-[(هزینه متغیر ساخت و هزینه متغیر اداری و فروش هر واحد - بهای فروش هر واحد) × تعداد فروش]=سود عملیاتی به روش هزینه یابی جذبی

 انحراف مساعد هزینه های متغیر  +  و یا  انحراف نامساعد هزینه های متغیر

نقش هزینه یابی جذبی و مستقیم در هزینه یابی مرحله ای

اگر در سیستم هزینه یابی مرحله ای از روش هزینه یابی جذبی و مستقیم استفاده شود باید تعداد کالای تکمیل شده را از طریق جدول معادل آحاد تکمیل شده به دست آورده و سپس اقدامات لازم را انجام داد.

هزینه یابی فرامتغیر (super variable costing)

برخی از منتقدان بر این باور می باشند که حتی هزینه های مستقیم ( متغیر)  نیز در محاسبه بهای تمام شده موجودی ها مناسب نمی باشند ، زیرا مقدار زیادی از هزینه های ساخت به حساب موجودی کالا منظور میشود. ا بر این باورند که تنها مواد مستقیم در واقع متغیر است و پیشنهاد می‌کنند که از هزینه یابی فرا متغیر استفاده شود.در هزینه یابی فرامتغیر همه هزینه ها به غیر از مواد مستقیم در دوره وقوع به حساب هزینه دوره منظور می‌شود و تنها هزینه مواد مستقیم به عنوان هزینه قابل انتساب به موجودیها محسوب می‌شود. این شیوه هزینه یابی به تازگی ارائه شده و هنوز به طور وسیع به کار گرفته نشده است.

به طور کلی تفاوت سه روش هزینه یابی جذبی ، مستقیم و فرامتغیر به صورت زیر می باشد :

تجزیه و تحلیل نقطه سر به سر در هزینه یابی جذبی

در هزینه یابی جذبی جهت محاسبه تعداد فروش درنقطه سربه سر از فرمول زیر استفاده می شود :

حاشیه فروش هر واحد÷( نرخ سربار ثابت × (حجم تولید - تعداد فروش در نقطه سر به سر) + هزینه های ثابت) =تعداد فروش در نقطه سر به سر

لازم به توضیح است که اگر تعداد فروش در نقطه سر به سر از حجم تولید بیشتر باشد باید اختلاف از محل کالای اول دوره تامین شود،بنابراین هزینه های سربار ثابت ساخت کالای اول دوره باید به جمع هزینه های ثابت اضافه شود و برعکس اگر تعداد فروش در. سربه‌سر از حجم تولید کمتر باشد ، اختلاف به عنوان کالای پایان دوره تلقی می‌شود و باید هزینه‌های سربار ثابت ساخت آن از جمع هزینه های سربار ثابت دوره جاری کسر و به دوره بعد منتقل شود.

هزینه یابی جذبی و هزینه یابی مستقیم جزو مفاهیم پایه ای حسابداری صنعتی است و ما در این پست بصورت کامل آنرا تشریح کردیم.شما می توانید دیدگاه های خود را در رابطه با این موضوع با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید.