قیمت گذاری موجودیها در بسیاری از موارد باید از طریق برآورد تعیین شود زیرا ارزشیابی موجودیها به بهای تمام شده ممکن است غیر ممکن و یا مستلزم صرف هزینه هنگفت باشد. مثلا هنگام گزارشگری میان دوره ای در شرایطی که شمارش عینی موجودیها غیر عملی است و از سیستم ثبت دائمی نیز استفاده نمی شود ، برآورد ارزش موجودیها ضروری است. علاوه بر این ، برخی از واحدهای تجاری نظیر واحدهای خرده فروشی ، روشهای برآوردی پذیرفته شده ای را برای تبدیل ارزشهای خرده فروشی موجودیهابه مبنای بهای تمام شده بکار می برند.
روشهای برآورد ارزش موجودیها در این گونه شرایط به دلیل کاربرد گسترده تا حد بسیار زیادی مورد پذیرش قرار گرفته است. روش سود ناخالص برای برآورد ارزش موجودیها و روش خرده فروشی برای تبدیل ارزش موجودیها از قیمتهای خرده فروشی به بهای تمام شده از جمله این روشها می باشد. هدف این پست بحث در مورد روشهای برآورد ارزش موجودیها است . برای دستیابی به این هدف ، مطالب این پست تحت قسمتهای زیر مورد بحث قرار میگیرد :
قسمت الف: روش سود ناخالص ، روش ارزشیابی موجودیها با استفاده از قیمتهای خرده فروشی برمبنای اولین و صادره از اولین وارده و قیمت میانگین با رعایت قاعده اقل بهای تمام شده با قیمت بازار.
قسمت ب : روش ارزشیابی موجودیها با استفاده از قیمتهای خرده فروشی برمبنای اولین صادره از آخرین وارده .
روش سود ناخالص برای برآورد ارزش موجودیها ، بدون استفاده از شمارش عینی کالاها ، بکار می رود . این روش غالبا به منظور کنترل نتایج حاصل از بکارگیری سایر روشهای ارزشیابی موجودیها مورد استفاده قرار می گیرد. روش سود ناخالص بر این فرض مبتنی است که نسبت سود ناخالص به فروش از یک دوره به دوره بعد تقریبا ثابت است .
روش سود ناخالص دارای دو ویژگی اصلی است که عبارتند از :
(الف) محاسبه نرخ سود ناخالص برآوردی
(ب) طبقه بندی اقلام متفاوت برای محاسبه نرخ سود ناخالص
روش سود ناویژه از لحاظ تامین مقاصد زیر میتواند سودمند واقع شود :
برآورد ارزش موجودیها در پایان دوره از طریق روش سود ناخالص مستلزم انجام مراحل زیر است :
در مواردی که هم کالا و هم مدارک موجودیها بر اثر آتش سوزی ، سرقت و غیره از بین می رود ، ارزش موجودیها را میتوان با استفاده از روش سود ناخالص به شرح زیر اندازه گیری کرد:
درصد سود ناخالص به فروش و همچنین درصد بهای تمام شده کالاهای فروش رفته به فروش با استفاده از صورتهای مالی سالهای قبل تعیین می گردد. موجودی ابتدای سال جاری همان موجودی پایان سال قبل است . خالص خریدها با استفاده از ته چکها و مکاتبه با فروشندگان برآورد می شود. فروشها با استفاده از وجوه واریز شده به حساب بانک ، حسابهای دریافتنی ، چکهای درجریان وصول ومکاتبه مستقیم با مشتریان برآورد می شود . با استفاده از اطلاعاتی که به این ترتیب در اختیار قرار میگیرد می توان موجودی کالا در تاریخ آتش سوزی و یا سرقت را برآورد کرد.
قیمت گذاری موجودیها در پایان دوره به روش سود ناخالص با روش متداول تعیین قیمت موجودیها مطابقت دارد زیرا ، نسبت سود ناخالص برمبنای ثبتهای تاریخی بهای تمام شده موجودیها محاسبه می شود . بنابراین هنگامی که موجودیها برای مقاصد گزارشگری مالی خارجی براساس روش اولین صادره از آخرین وارده قیمت گذاری می شوند، برآورد ارزش آنها با استفاده از روش سود ناخالص نیز به بهای تمام شده بر مبنای اولین صادره از آخرین وارده نزدیک خواهد بود.
روش سود ناخالص معمولا برای مقاصد گزارشگری مالی خارجی یعنی تهیه صورتهای مالی اساسی در پایان سال مالی جزء روشهای پذیرفته شده محسوب نمی شود زیرا این روش تنها یک برآورد است. به هر حال ، شمارش عینی موجودیها به عنوان تائیدی اضافی برای حصول اطمینان از وجود فیزیکی موجودیها ضروری است. در روش سود ناخالص از درصدهای سنوات گذشته برای تعیین سود ناخالص استفاده می شود در حالی که بکارگیری نرخ ( درصد ) جاری مناسب تر است. نسبت سود ناخالص یک نرخ میانگین است. در مواردی که موجودیها و فروشها از اقلام متفاوت و متعددی تشکیل می گردد بهتر است محاسبات سود ناخالص هر گروه از اقلام مشابه بطور جداگانه انجام شود. در غیر این صورت ، تغییر در مقداريا تغییر در سود ناخالص یک نوع کالا نسبت به کالای دیگر ممکن است به ارائه نادرست ارزش موجودیها منجر شود.
روش سود ناخالص برای مقاصد مختلف بکار گرفته می شود. برخی موارد کاربرد روش سود ناخالص به شرح زیر است :
حسابرس یا اشخاص دیگر می توانند ارزشیابی موجودیها را که به وسیله سایرین یا از طریق اعمال روشهای دیگر نظیر شمارش عینی با سیستم ثبت دائمی انجام شده است کنترل و نسبت به مبالغ مربوط اطمینان حاصل کنند.
کمک در برآورد ارزش موجودیها جهت تهیه صورتهای مالی موقتی یا میان دوره ای ( مثلا صورتهای مالی ماهیانه) در شرایطی که : (الف ) شمارش عینی موجودیها امکان پذیر نیست و ( ب ) سیستم ثبت دائمی موجودیها نیز مورد استفاده قرار نمی گیرد. این روش از لحاظ مقاصد گزارشگری مالی داخلی کاربرد وسیعی پیدا کرده است.
برآورد ارزش موجودیهائی که در نتیجه حوادثی نظیر آتش سوزی ، طوفان و سیل از بین رفته است. بدیهی است که بکارگیری روش سود ناخالص در این گونه موارد محدود به وضعیتهائی است که دفاتر و مدارک حسابداری از بین نرفته باشد زیرا استخراج برخی اطلاعات اساسی بدون وجود حسابها و دفاتر و مدارک غیرممکن است. ارزشیابی موجودیهای از بین رفته درنتیجه حوادث مزبور ( الف ) به منظور برآورد مبلغ زیان و (ب) به عنوان مبنایی برای دریافت خسارت از شرکت بیمه ضروری است .
تعیین برآوردهای مربوط به بهای تمام شده کالاهای فروش رفته ، سود ناخالص و موجودیها به منظور تهیه بودجه . لازم به ذکر است که برای تهیه بودجه جامع ابتدا بودجه فروش تهیه می شود.
روش سود ناخالص غالبا برای تهیه صورتهای مالی میان دوره ای مورد استفاده قرار میگیرد . باید توجه داشت که بکارگیری روش سود ناخالص به ارائه بهای تمام شده برآوردی موجودیها منجر می گردد.
چنانچه واحد تجاری بطور معمول موجودیهای خود را در صورتهای مالی سالانه به اقل بهای تمام شده با قیمت بازار ارزشیابی کند، در گزارشهای میان دوره ای نیز از این قاعده باید پیروی نماید. بنابر این بهای تمام شده برآوردی را که با استفاده از روش سود ناخالص محاسبه می گردد باید با ارزشهای جاری جایگزینی مقایسه شود تا هر گونه کاهش به قیمت بازار مشخص گردد. همچنین در مواردی که موجودیهای پایان دوره برمبنای یکی از مفروضات جریان هزینه قیمت گذاری می شود ، میتوان از روش سود ناخالص برای صورتهای مالی میان دوره ای نیز استفاده کرد. در هنگام استفاده از روش سود ناخالص برای مقاصد گزارشگری میان دوره ای ، افشای روش مورد استفاده و تعديلات با اهمیت ناشی از مطابقت با شمارش عینی موجودیها ضروری است .
در بکارگیری روش سود ناخالص باید توجه داشت که ( الف ) چون نرخ برآوردی سود ناخالص مبتنی بر اطلاعات دوره قبل است بنابراین ممکن است تغییرات مرتبط با زمان حال و آینده را به گونه ای مناسب منعکس بسازد و (ب) میانگین نرخ سود ناخالص ممکن است شامل نرخهای سود ناخالص مختلفی باشد که مربوط به اقلام متفاوت موجودیها است. اغلب واحدهای تجاری کالاهای متفاوتی را که هر یک سود ناخالص متفاوتی دارند ، به فروش می رسانند. چنانچه طی یک دوره در سود ناخالص یک یا چند کالا تغییری ایجاد شود یا در مقادیر فروش یکی از کالاها تغییری داده شود ، در میانگین نرخ سود ناخالص نیز تغییر حاصل خواهد شد که این موضوع نتایج حاصل از بکارگیری این روش را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در مواردی که روش سود ناخالص برای مجموعه ای از کالاهائی بکار می رود که نرخهای سود ناخالص متفاوت دارند ، محاسبات مربوط به هر گروه که نرخ یکسان دارد باید بطور جداگانه انجام گیرد. برآورد کل موجودیهای کالا را از طریق گردآوری اطلاعات جداگانه برای هر گروه می توان تعیین کرد. روش سود ناخالص با مفروضات متفاوت جریان هزينه (اولین صادره از اولین وارده ، اولین صادره ازآخرین وارده ، قیمت میانگین ) نیز هماهنگی دارد زیرا نرخ سود ناخالص محاسبه شده مبتنی بر روش بهای تمام شده مورد استفاده واحد تجاری است.
روش ارزشیابی موجودیها با استفاده از قیمتهای خرده فروشی به نحوی گسترده توسط فروشگاههای خرده فروشی ، خصوصا فروشگاههای بزرگ و زنجیره ای ، که دارای اقلام متنوع می باشند بکار گرفته می شود. در این گونه موارد معمولا بکارگیری سیستم ثبت دائمی موجودیها عملی نیست و شمارش عینی موجودیها نیز قبل از پایان سال مالی و بیش از یک بار در سال امکان پذیر نمی باشد.
برخی ویژگیهای مربوط به فعالیت فروشگاههای بزرگ استفاده از روش ارزشیابی موجودیها با استفاده از قیمتهای خرده فروشی را امکان پذیر و مطلوب میسازد . این ویژگیها عبارتند از : (الف ) اقلامی که در یک قسمت به فروش می رسنداغلب همگن و دارای نرخ سود ناخالص یکسانی می باشند و ( ب ) اقلام خریداری شده به منظور فروش مجدد ، سریعا قیمت گذاری و برای فروش ارائه می شوند .
بکارگیری روش ارزشیابی موجودیها با استفاده از قیمتهای خرده فروشی مستلزم نگاهداری مدارکی است که اطلاعات زیر را نشان دهد:
روش ارزشیابی موجودی ها با استفاده از قیمتهای خرده فروشی مشابه روش سود ناخالص است و براساس آن موجودیها با توجه به نسبت بهای تمام شده به قیمت خرده فروشی ارزشیابی می شود. در روش سود ناخالص نسبت تاریخی مورد استفاده قرار میگیرد در حالی که در روش ارزشیابی موجودیها با استفاده از قیمتهای خرده فروشی نرخی بکار برده می شود که مبتنی بر مناسبات بین بهای تمام شده و قیمت خرده فروشی برای دوره جاری است . در این روش مدارک به گونه ای نگاهداری میشود که نرخ را برای دوره جاری به سهولت بتوان تعیین و محاسبه کرد.
موارد عمده کاربرد روش خرده فروشی به شرح زیر است :
آشنایی با استاندارد حسابداری-قسمت ۱
دانلود استاندارد شماره ۱:نحوه ارائه صورتهای مالی
استاندارد حسابداری شماره ۵-استاندارد رویدادهای بعد از تاریخ
نکات کلیدی استخدام حسابدار
آموزش نرم افزار حسابداری همکاران سیستم:مقدمه
