تسعیر ارز چیست و چه کابردی در حسابداری دارد؟

تسعیر ارز مربوط به استاندارد حسابداری ایران شماره ۱۶( آثار تغییر در نرخ ارز) است. تسعیر یک واژه عربی و به معنای قیمت گذاری است. واژه تسعیر از ریشه سعر به معنای قیمت گرفته شده است. معادل انگلیسی واژه تسعیر، Exchange می باشد. پس تسعیر ارز یعنی قیمت گذاری ارز. به زبان ساده تبدیل یک واحد پولی به واحد پولی دیگر. ارز نیز همان طور که از نام آن پیداست یعنی هر واحد پولی به جز واحد پول کشور یا بنگاه اقتصادی. مثلا برای ایران واحدهای پولی دلار، یورو، یوان، روپیه و ... ارز محسوب می شود.

پس تسعیر ارز زمانی استفاده می شود که معامله تجاری ما با ارزی غیر از ریال انجام شود حتی اگر در ایران باشد و ما باید معادل ارز را بر حسب ریال در صورتهای مالی منعکس کنیم (فرض واحد پولی). متن کامل استاندارد حسابداری ایران شماره ۱۶ آثار تغییر در نرخ ارز را می توانید به دو صورت فایل PDF و Word از سایت سازمان حسابرسی به آدرس https: //audit.org.ir  دانلود کنید.

معاملات ارزی چیست؟

اگر ما معامله تجاری که انجام میدهیم با ارز باشد یا اینکه بعدا باید به ارز پرداخت کنیم یک معامله ارزی محسوب میشود حتی اگر در ایران باشد. مثلا یک شرکت خارجی در ایران نمایندگی دارد و ما قرار است کالایی را از این شرکت خریداری کنیم. این نماینده شرکت خارجی پول خود را فقط به یورو دریافت می کند و ما نیز باید به یورو پرداخت کنیم. چون پرداخت ما به صورت یورو است (ارز) پس این معامله یک معامله ارزی محسوب می شود حتی با اینکه این معامله در ایران انجام شده است.

پس نتیجه می گیریم معامله ارزی محدوده جغرافیایی ندارد. نمونه ای از معاملات ارزی به شرح زیر است:

1. واردات (کالا یا خدمات)
2. صادرات (کالا یا خدمات)
3. خرید ملک در خارج از کشور
4. خرید بلیط های مسافرتی از آژانس های بین المللی
5. رزو اینترنتی هتل های بین المللی
6. چاپ تبلیغ در مجلات خارجی و بین المللی و مواردی مانند اینها

در مثال های فوق ممکن است وجه نقد در همان زمان معامله پرداخت شود و یا بعدا پرداخت شود (حسابهای پرداختنی). همانطور که گفته شد معامله ارزی می تواند در ایران (با یک شرکت خارجی یا ایرانی) و یا در خارج از کشور انجام شود. اما دقت کنید اگر با یک شرکت خارجی معامله کنیم و وجه آن را به صورت ریال دریافت کنیم این معامله ارزی محسوب نمی شود. چرا که ما وجه نقد را برحسب واحد پولی کشورمان (بنگاه اقتصادی) دریافت کردیم، مانند معامله با کشورهای همسایه مثل افغانستان، عراق که این کشورها در اکثر مواقع وجه نقد را به صورت ریال پرداخت می کنند و یا اینکه ما به ریال پرداخت کنیم.

نرخ تسعیر ارز چیست؟

منظور از نرخ تسعیر ارز، معادل واحد پولی کشور برای ارز مورد نظر است. مثلا فرض کنید هر دلار در ایران معادل ۸۰،۰۰۰ ریال است. عدد ۸۰٫۰۰۰ ریال نرخ ارز برای تسعیر محسوب می شود. پس با در نظر گرفتن عدد فوق، ۱۰۰ دلار معادل ۸٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال است. در واقع با تبدیل ۱۰۰ دلار به معادل ریال ما عملیات تسعیر ارز انجام دادیم.

نتیجه: تبدیل هر واحد پولی به معادل واحد پولی دیگر تسعیر ارز نامیده می شود.

ولی دقت کنید تبدیل تومان به ریال و یا بالعکس تسعیر ارز محسوب نمی شود چرا که اولا معامله ای انجام نشده است ثانیه هر دو واحد تومان و ریال متعلق به ایران است. ولی تبدیل ریال ایران به ریال عربستان تسعیر ارز محسوب میشود.

اقلام پولی چیست؟

در استاندارد حسابداری ایران شماره ۱۶ اقلام پولی تعریف شده است ولی این تعریف برای افراد تازه کار شاید کمی مبهم باشد. به طور خلاصه و به زبان ساده اقلام پولی، حساب های ترازنامه ای می باشند که عهده دار پرداخت یا دریافت وجه نقد می باشند. مثلا بانک یا صندوق جزو اقلام پولی محسوب میشوند چرا که هزینه ها، خریدها و یا دریافتی های شرکت از طریق بانک یا صندوق انجام می شود. یا حسابهای پرداختی نیز جزو اقلام پولی هستند چرا که باید پرداخت شود.

اما موجودی کالا یا پیش پرداخت یا پیش دریافت اقلام غیر پولی محسوب می شوند چرا؟

به ثبت حسابداری زیر دقت کنید.

موجودی کالا ۱۰٫۰۰۰

                                  بانک ۱۰٫۰۰۰

در مثال فوق مگر ما پول خرید کالا را از بانک پرداخت نکردیم؟ پس چون بانک عهده دار پرداخت پول کالا بوده پس می توان گفت موجودی کالا جزو اقلام غیرپولی است. همین مثال برای پیش پرداخت یا پیش دریافت نیز صادق است.مثلا

بانک ۱۰٫۰۰۰ پیش دریافت  ۱۰٫۰۰۰

در اینجا نیز بانک عهده دار دریافت بوده پس پیش دریافت جزو اقلام غیرپولی محسوب می شود. به زبان ساده اگر بیان کنم اقلام پولی اقلامی هستند که بتوانیم بدون هیچ واسطه ای آن را به وجه نقد دریافت یا پرداخت کنیم. مثلا در مورد موجودی کالا، طبیعی است که موجودی کالا به صورت فیزیکی پول نیست بلکه یک کالا است و برای اینکه به پول تبدیل کنیم باید بفروشیم. چون باید با انجام فرایندی به پول تبدیل کنیم پس موجودی کالا جزو اقلام غیرپولی است. ولی موجودی بانک یا صندوق یا حساب های دریافتنی یا حسابهای پرداختنی نیازی نیست ما فرایندی را طی کنیم بلکه بدون هیچ واسطه ای می توانیم پول آنها را به صورت فیزیکی داشته باشیم یا پرداخت کنیم. حساب های دریافتنی نیز جزو اقلام پولی است چرا که بعد قرار است وجه آن دریافت شود.

نمونه های اقلام پولی و غیرپولی در استاندارد شماره ۱۶

نمونه های اقلام پولی و غیرپولی با توجه به تعریف آن در استاندارد شماره ۱۶ به شرح زیر است:

نکته مهم:دقت کنید معامله ارزی باید در تاریخ انجام معامله تسعیر شود. مثلا فرض کنید ما ۱۰۰ دلار از صرافی در تاریخ ۱۳۹۷/۰۶/۱۶ خریداری کردیم. قیمت هر دلار که از صرافی خریداری کردیم معادل ۸۰،۰۰۰ ریال است. بنابراین ما باید مبلغ ۸،۰۰۰،۰۰۰ ریال در دفاتر ثبت کنیم. وجوه نقد ارزی ۸،۰۰۰،۰۰۰ بانک / جاری شرکا | حسابهای پرداختنی ۸،۰۰۰،۰۰۰ بابت خرید ۱۰۰ دلار از صرافی به نرخ هر دلار ۸۰،۰۰۰ ریال  

چرا ما از حساب وجوه نقد ارزی استفاده کردیم؟

با توجه به توضیحات داده شده :

1. چون معامله ارزی بوده، ما باید برحسب واحد پول کشور (بنگاه اقتصادی در دفاتر ثبت کنیم و بعد در گزارشات حسابداری بتوانیم گزارش دقیقی داشته باشیم.
2. بتوانیم در تاریخ فروش یا تاریخ ترازنامه (۲۹ اسفند) به طور صحیح و دقیقی تفاوت تسعیر (سود و زیان تسعیر ارز) را محاسبه کنیم.

تفاوت تسعیر ارز چیست؟

هرگاه بین انجام معامله و تسویه حساب (پرداخت یا دریافت وجه نقد) فاصله زمانی وجود داشته باشد تفاوت تسعیر ارز (سود و زیان تسعیر ارز) شناسایی می کنیم. و همین طور اگر بین خرید و فروش دارایی های ارزی وقفه زمانی باشد باید تفاوت تسعیر ارز شناسایی کنیم.

مثال قبل را در نظر بگیرید:

ما می خواهیم ۱۰۰ دلار خریداری شده از صرافی را در تاریخ ۱۳۹۷/۰۷/۰۳ بفروشیم. چون بین خرید ۱۰۰ دلار و فروش آن فاصله زمانی وجود دارد بنابراین باید طبق استاندارد حسابداری ایران، تفاوت تسعیر ارز شناسایی کنیم.

مراحل محاسبه تفاوت تسعیر ارز به شرح زیر است:

• ابتدا نرخ روز (نرخ دوم) را منهای نرخ اول (خرید یا تعهد می کنیم.
• اگر عدد به دست آمده منفی شد زیان تسعیر ارز و اگر مثبت شد سود تسعیر ارز داریم.

در مثال فوق فرض می کنیم صرافی هر دلار را به نرخ ۸۵،۰۰۰ ریال از ما می خرد. پس داریم:

۵,۰۰۰=۸۵,۰۰۰-۸۰,۰۰۰=X

چون ۵۰۰۰ ریال محاسبه شده مثبت است پس ما باید سود تسعیر ارز شناسایی کنیم به عبارت ساده تر ما در فروش ۵,۰۰۰ ریال برای هر دلار سود کردیم. دقت کنید این ۵۰۰۰ ریال، سود یک دلار است پس ۱۰۰ دلار ما چقدر سود میدهد؟ جواب مشخص است: مبلغ ۵۰۰,۰۰۰ ریال یعنی:

سایر درآمدها -  درآمدتسعیر ارز    ۵۰۰,۰۰۰ =(۸۵,۰۰۰-۸۰,۰۰۰) × ۱۰۰ = سود تسعیر ارز

موجودی نقد و بانک-وجوه نقد ارزی  ۸,۰۰۰,۰۰۰=۸۰,۰۰۰×۱۰۰

تشریح مثال فوق:

همانطور که شرح داده شد ابتدا تفاوت تسعیر را محاسبه کنیم. وجه دریافت شده بابت فروش ۱۰۰ دلار را در حساب صندوق ثبت کردیم. البته فرض کردیم ۸٫۵۰۰٫۰۰۰ را نقدی گرفتیم و در صندوق شرکت واریز کردیم. اگر در حساب بانکی شرکت واریز می کردیم، به جای حساب صندوق از حساب بانکی شرکت استفاده می کردیم.

حساب دومی که استفاده کردیم در آمد تسعیر ارز است.

درآمد تسعیر ارز چون جزو درآمدهای غیر عملیاتی محسوب می شود لذا به عنوان معین تحت حساب کل سایر درآمدها تعریف می کنیم. البته بعدا توضیح خواهم داد که در اظهارنامه مالیاتی عملکرد سود(زیان) تسعیر ارز مرتبط با فعالیت های اصلی موسسه باید جداگانه و تحت عنوان در آمدهای عملیاتی ثبت شود) یعنی ما یک حساب کل به نام سایر درآمدها ایجاد می کنیم سپس حساب معینی به نام در آمد تسعیر ارز در زیرمجموعه آن ایجاد می کنیم که این حساب در نهایت در صورت سود و زیان نمایش داده خواهد شد.

توجه کنید در زیر مجموعه حساب کل سایر درآمدها، درآمد سود بانکی نیز می تواند ایجاد شود. حساب سومی که استفاده کردیم وجوه نقد ارزی است. ما این حساب را نیز در معین حساب کل موجودی نقد و بانک تعریف کردیم. توجه کنید که انتخاب سرفصل درآمد تسعیر ارز در زیر مجموعه درآمدهای عملیاتی یا درآمدهای غیر عملیاتی هیچ خللی به لحاظ مالیاتی بر دفاتر و صورتهای مالی شما وارد نمی کند. همین مورد برای زیان تسعیر ارز نیز صادق است. بنابراین ما در این کتاب درآمد تسعیر ارز یا زیان تسعیر ارز را جزو عملیات غیر اصلی موسسه منظور کردیم.

من پیشنهاد می کنم همیشه سعی کنید در سیستم حسابداری خود حساب های کل کمتری ایجاد کنید و به جای آن از حساب های معین و تفصیل استفاده کنید. چون هرچه سرفصل های کل کمتری داشته باشید اولا تحریر دفاتر راحت تری خواهید داشت و ثانیا مدیریت آنها نیز راحت تر خواهد بود.

در مثال فوق ما یک حساب کل موجودی نقد و بانک ایجاد کردیم و در معین آن حساب وجوه نقد ارزی ایجاد کردیم. در واقع شما می توانید در معین حساب موجودی نقد و بانک حساب های بانکی شرکت، صندوق و سایر حساب های مورد نیاز را ایجاد کنید. در اینصورت مدیریت حسابها و تحریر دفاتر راحت تر خواهد بود.

مثال کاربردی دیگر برای محاسبه تفاوت تسعیر ارز

همان مثال قبل را در نظر بگیرید. فرض کنید این بار هر دلار را به قیمت ۷۵،۰۰۰ ریال فروختیم. پس داریم:

۵۰۰,۰۰۰-=(۷۵,۰۰۰-۸۰,۰۰۰) × ۱۰۰=تفاوت تسعیر ارز

این بار ما ۵۰۰،۰۰۰ ریال زیان کردیم چون هر دلاری که ۸۰،۰۰۰ ریال خریده بودیم الآن با قیمت ۷۵،۰۰۰ ریال فروختیم.ثبت حسابداری فروش ۱۰۰ دلار به شرح زیر می باشد:

تشریح مثال فوق: در ثبت فوق ما حساب معینی به نام زیان تسعیر ارز در حساب کل هزینه های اداری ایجاد کردیم و زیان فروش دلار را در آن ثبت کردیم.

ممکن است سؤال کنید چرا در هر دو مثال وجوه نقد ارزی همان مبلغ خرید قبلی بوده است؟ جواب مشخص است چون ما باید معادل همان مبلغ خرید را از حساب ها خارج کنیم وگرنه حساب وجوه نقد ارزی کمتر خواهد شد (دارای مانده منفی میشود) که این صحیح نیست چون ما کل ۱۰۰ دلار را فروختیم پس بنابراین حساب وجوه نقد ارزی نباید دارای مانده شود. از طرفی طبق استاندارد حسابداری ایران شماره ۱۶ چون بین خرید و فروش یا به عبارتی بین معامله اول و معامله دوم فاصله زمانی وجود دارد بنابراین باید تفاوت تسعیر ارز شناسایی کنیم و این تفاوت تسعیر باید در حساب جداگانه ای ثبت شود.

تسعیر ارز و نحوه محاسبه تفاوت تسعیر ارز و ثبت های حسابداری مربوط به تسعیر ارز در این پست آموزش داده شد و در پست های بعدی نیز ما قصد داریم مباحث دیگری را خدمت شما عزیزان آموزش بدهیم.